مافه‌كانی تۆمه‌تبار، له‌كاتی ده‌ستگیركردن و وه‌رگرتنی وته و راگرتندا
د. دادوه‌ر سه‌ردار عه‌لی عه‌زیز
مافی تاكەكان لە پاراستنی ئازادیە كەسیەكانیان لەو مافانایە كە جاڕنامەكانی مافی مرۆڤ گرنگی پێئەدەن وە دەوڵەتەكان لە دەستوور و یاساكانیاندا جێیان كردۆتەوە.
وە دەستلێدانیانی قەدەغە كردووە تەنها لە چەند حالەتێكدا نەبێت كە دیاری كراوە بە یاسا وە بە پێی چەند رێوشوێنێك كە تیایدا دیاری كراوە، وە ئەوەی تێبینی ئەكرێت كە پاراستنی نێودەوڵەتی بۆ مافەكانی مرۆڤ بە شێوەیەكی گەورە پەرەی سەندووە لە كاتی ئێستادا، وە ئەمەش ئەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی هەستكردنی دەوڵەتەكان بەوەی كە پێویستە مافەكانی تاكەكان بپارێزرێن لە هەر دەستدرێژیەك بۆ سەریان.
لەبەر ئەوە پاراستنی ئازادی كەسی بەردی بناغەیە لە یاسای مافەكانی مرۆڤی نێوەدەوڵەتی ، هەر لەبەر ئەوەشە هەر لە سەردەمی دێرینەوە جەختكراوەتەوە لە سەر ئەو مافانە لە جارنامەكانی مافەكانی مرۆڤ و پەیماننامە نێودەوڵتیەكاندا.
وە بناغەی ئەو مافە ئەگەڕێتەوە بۆ (ماگناكارتا )ی ئینگلیزی ساڵی (1215) كە لە بەشی (39) یدا بەدەقهاتووە كە (نابێت هیچ كەسێك بەرپرسیار یان بەند یان دەستبەسەر بكرێت یان بە لەیاسادەرچوو لە قەڵەم بدرێت یان دوور بخرێتەوە یان لەناوببرێت بە هەر شێوەیەك یان تەنانەت دادگایی بكرێت جگە بە حوكمێكی یاسایی نەبیچت لە لایەن هاوەڵەكانیەوە بەپێی یاسای ووڵات.
وە هەروەها بە دەقهێنراوە لە جاڕنامەی مافەكانی مرۆڤ و هاووڵاتی فەرەنسی ساڵی ( 1789) كە ماددەی دووەم لەم جاڕنامەیە پاراستنی مافە سروشتیەكانی مرۆڤ و لە ناویاندا ئازادی كەسی كردووە بە مەبەست و ئامانجی هەموو دەستەیەكی سیاسی ، كە بەدەقی هێناوە كە (مەبەستی هەموو دەستەیەكی سیاسی برییتیە لە پاراستنی مافە سروشتیە جێگیرەكانی مرۆڤ ، كە بریتین لە ئازادی خاوەندارێتی و ئاسایش و بەرەنگاربوونەوەی ستەم)
وە سەرەڕای بایەخدانی نێودەوڵەتی بە مافو ئازادیەكانی تاكەكان لە لایەنی ناوخۆی دەوڵەتانیشەوە ئەبینین كە زۆربەی دەستورەكان — بە دەقی ڕاشكاو لەكاتی ڕیزكردن و باسكردنی ماف و ئازادیە گشتیەكان — ئاماژەیان كردووە بۆ مافەكانی تاكەكان لە چێژوەرگرتن لە مافە كەسی یەكانیان و كۆتوبەند نەكردنی تەنها لە چەند حاڵەتێكی دیاریكراو نەبێت بە یاسا بە پێی چەند ڕێوشوێنێك كە تیایدا بڕیار دراوە.
بۆ داگرتنی کتێبەکە کلیک لێرە بکە: مافه‌كانی تۆمه‌تبار، له‌كاتی ده‌ستگیركردن و وه‌رگرتنی وته و راگرتندا
